Het Engelse woord escape, waar escapisme van is afgeleid, komt uit het Latijn. Ex betekent ‘uit’ en cappa ‘mantel’. Door uit je mantel te schieten en die in de handen van je belager achter te laten, kun je ontkomen. Vanuit de psychologie zien we escapisme als een manier waarbij mensen de realiteit proberen te ontvluchten door zich te verdiepen in fantasieën, entertainment of andere afleidingen. Dit kan variëren van subtiele vormen, zoals jezelf verliezen in een boek, tot meer herkenbare en schadelijke vormen, zoals drugsgebruik. 

Escapisme hoeft niet per se slecht te zijn. In feite kan het in sommige gevallen zelfs behulpzaam zijn. Het kan dienen als een tijdelijke ontsnapping die helpt om stress te verminderen, creativiteit te stimuleren, en jezelf even los te maken van dagelijkse zorgen. Het gaat erom een gezonde balans te vinden tussen ontspanning en de realiteit.

Wanneer je escapisme gebruikt als een manier om jezelf op te laden en weer met frisse energie terug te keren naar je dagelijkse verplichtingen, kan het een waardevolle tool zijn. De sleutel ligt in het bewuste gebruik ervan en het vermijden van excessen die kunnen leiden tot vermijding en verwaarlozing van belangrijke aspecten van het leven.

Escapisme wordt een probleem wanneer het een manier wordt om structureel de realiteit te vermijden. Enkele signalen dat escapisme problematisch kan zijn:

• Je gebruikt escapisme om verantwoordelijkheden te ontwijken.
• Je voelt je schuldig of beschaamd na escapisme-activiteiten.
• Je functioneren in het dagelijks leven lijdt eronder.
• Belangrijke taken en relaties worden verwaarloosd.
• Je hebt moeite om terug te keren naar de realiteit na escapisme-activiteiten.

Er zijn verschillende redenen waarom mensen hun toevlucht zoeken tot escapisme, zoals:

• Stress en emotionele ontlasting: Tijdelijke verlichting van stress en angst door jezelf te verliezen in een andere wereld.
• Copingmechanisme: Een manier om controle te voelen in situaties waarin je je machteloos voelt.
• Verveling: Een reactie op een gebrek aan stimulatie in je directe omgeving.
• Neurobiologische factoren: Plezierige activiteiten stimuleren de afgifte van dopamine, wat zorgt voor een goed gevoel.
• Sociale invloeden: De druk van een prestatiegerichte samenleving en de constante aanwezigheid online.

In onze digitale wereld, waar we constant worden gebombardeerd met notificaties en updates, is escapisme een bijzonder relevant thema. Vooral jongeren spenderen gemiddeld vele uren per dag aan verschillende media via schermen, zoals sociale media, videogames en streamingdiensten. Dit intensieve gebruik van media kan leiden tot symptomen van angst en depressie.

Het is essentieel om een balans te vinden tussen escapisme en de realiteit. Hier zijn enkele praktische stappen om gezonder met escapisme om te gaan:

1. Bewustwording

Het is belangrijk om te erkennen wanneer je iets aan het ontlopen bent. Realiseer je dat escapisme een tijdelijke oplossing is. Monitor je gedrag met bijvoorbeeld de schermtijdmelding op je telefoon en houd een dagboek bij om patronen te herkennen. Noteer momenten van somberheid en wat je op dat moment deed, dacht en voelde.

Voorbeeld: Je merkt dat je elke keer dat je je gestrest voelt, je telefoon pakt en op social media gaat scrollen.

Actie: Stel een schermtijdlimiet in op je telefoon. Noteer elke keer dat je je gestrest voelt wat je doet, hoe je je voelt en waarom je die keuze maakt. Reflecteer aan het einde van de week op deze patronen en bedenk alternatieven voor de keren dat je naar je telefoon grijpt.

2. Acceptatie en bereidheid

Het leven is niet altijd leuk en gemakkelijk. Het is oké om niet altijd gelukkig te zijn. Emoties als verdriet en angst horen er ook bij. Laat deze gevoelens er zijn en onderzoek gezondere manieren van coping. Wees bereid om je emoties te accepteren en constructief aan te pakken.

Voorbeeld: Je voelt je vaak verdrietig, maar je duwt deze gevoelens weg door je te verliezen in Netflix-series.

Actie: Probeer dagelijks vijf minuten stil te zitten en je emoties te observeren zonder oordeel. Schrijf daarna in een dagboek wat je hebt gevoeld. Accepteer dat deze gevoelens er mogen zijn en dat ze een deel van je leven zijn.

3. Zelfzorg en routine

Ontwikkel een dagelijkse routine die ruimte biedt voor zowel productiviteit als ontspanning. Zorg voor voldoende beweging, een gezond dieet en voldoende slaap. Deze gewoonten verbeteren je algehele welzijn en helpen je om de echte wereld aan te kunnen zonder overmatige afleiding.

Voorbeeld: Je blijft tot laat in de nacht gamen en voelt je de volgende dag moe en gestrest.

Actie: Stel een vaste bedtijd in en houd je eraan. Plan je dag zo in dat je tijd hebt voor zowel productieve taken als ontspanning. Maak een lijst van activiteiten die je helpen ontspannen zonder schermen, zoals lezen, wandelen of koken.

4. Sociale ondersteuning

Probeer regelmatig tijd door te brengen met vrienden en familie. Sociale interactie is cruciaal voor mentale gezondheid en kan een gezonde afleiding bieden van stress. Praat met iemand die je vertrouwt over je gevoelens als je je overweldigd voelt. Delen kan het probleem verlichten en je helpen om een ander perspectief te krijgen.

Voorbeeld: Je voelt je vaak eenzaam en gebruikt escapisme om deze gevoelens te vermijden.

Actie: Plan wekelijks een moment om iets te doen met vrienden of familie, zoals samen eten, sporten of een spelavond. Praat met een vriend over hoe je je echt voelt. Sociale interactie kan een krachtige manier zijn om je beter te voelen en zorgt voor een gezonde afleiding van stress.

5. Contact maken met onderliggende emoties

Neem de tijd om te begrijpen welke emoties en gedachten onder je escapisme liggen. Probeer regelmatig mindfulness of meditatie om je bewust te worden van je innerlijke gevoelens zonder oordeel. Schrijf in een dagboek over je gedachten en gevoelens, en reflecteer op wat je probeert te vermijden. Door bewust stil te staan bij je emoties, kun je de wortels van je problemen beter begrijpen en aanpakken.

Voorbeeld: Je merkt dat je vaak naar escapisme grijpt om gevoelens van angst en onzekerheid te vermijden.

Actie: Probeer mindfulness of meditatieoefeningen te integreren in je dagelijkse routine. Dit kan zo simpel zijn als vijf minuten per dag rustig zitten en je ademhaling volgen. Schrijf dagelijks in een dagboek over je gedachten en gevoelens, en reflecteer op wat je probeert te vermijden. 

Escapisme is een natuurlijk onderdeel van menselijk gedrag en kan nuttig zijn, zolang het met mate gebeurt. Het gaat erom een balans te vinden tussen ontspanning en het aanpakken van uitdagingen. Door bewust om te gaan met je manier van ontspannen en gezonde copingmechanismen te ontwikkelen, kun je je mentale gezondheid beschermen en versterken.

Als je het idee hebt dat je niet goed kunt balanceren tussen de realiteit en escapisme, aarzel dan niet om professionele hulp te zoeken. Je huisarts of praktijkondersteuner kan je hierbij vaak goed helpen.